چهارمین کرسی ترویجی کنگره حکمت سیاسی متعالیه با عنوان عدالت در حکمت متعالیه با ارائه حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر و حضور ناقدان حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدرضا یزدانی مقدم و حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدکاظم سیدباقری و دبیری علمی دکتر شریف لک زایی در تاریخ 29/11/1399 برگزار شد.

در ابتدای جلسه دکتر شریف لک زایی ضمن خیر مقدم به اساتید محترم و شرکت کنندگان از حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر خواست بحث خود را ارائه نماید.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر در ابتدا گفت: پرسش اصلی بحث این است که عدالت در حکمت متعالیه منقطع از دیگر حوزه­ها طرح شده است یا حوزه­های دیگر را نیز در بر می­گیرد؟ در این زمینه مدعا این است که عدالت در حکمت متعالیه حوزه­های سه گانه­ای را در بر می­گیرد. 
وی ادامه داد: برای تبیین بحث – صرف نظر از آنچه در مقاله به طور مبسوط آمده است - چند مطلب در این زمینه قابل توجه است:
مطلب اول این است که عدالت خیر است و چون خیر است امری وجودی است. وجودی در اینجا به معنای وجود است.
مطلب دوم این است که تقسیم وجود در هستی شناسی فلسفی می­گوید الوجود اما حقیقی و اما اعتباری. هر قسمی بهره­ای از مقسم خود دارد.
مطلب سوم این است که عدل از اسمای حسنای الهی است. حکمت متعالیه در اینجا متأثر از عرفان محی الدین عربی است.
مطلب چهارم این است که عدالت در حوزه اخلاق نیز جریان دارد و صرفاً یکی از فضائل نیست بلکه همۀ فضائل است.
مطلب پنجم این است که اگر عدالت سیاسی را می­خواهیم مطالعه کنیم با دیگر حوزه­ها از جمله تکوین و تشریع باید مورد مطالعه قرار گیرد. از این رو عدالت نمی­تواند منفک از اخلاق و تکوین و تشریع باشد. در اینجا یک نوع همگرایی در همۀ حوزه­ها وجود دارد. در نتیجه تکوین و تشریع با همدیگر پیوند دارند.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر در پااین گفت: حکمت عملی قوی در ارتباط با حکمت نظری قوی قابلیت طرح دارد. فرآورده­های حکمت متعالیه برای حل مسأله­ها آمده­اند و با قوت حکمت عملی با پشتوانه حکمت نظری می­تواند مسائل را حل نماید.
عدالتی در نظام سیاسی می­تواند کارساز باشد که به صورت وجودی دیده شود. تا وقتی ملکه عدالت در صاحبان قدرت رسوخ نکند امکان تحقق عدالت نیست.
در هر حال عدالت را باید با حوزه­های دیگر ملاحظه کرد. همچنین عدالت را باید یک امر وجودی دید. اگر عدالت را یک امر تشریعی ببینیم باید در ارتباط با تکوین مورد ملاحظه قرار گیرد.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری به عنوان ناقد اول بیان داشت: این که عدالت در حکمت متعالیه به چه معنا است و آبا به معنای اعتدال است که آن را مفروض بگیریم و یا عدالت بریده از دیگر ساحات نیست و مرتبط با عرصۀ تکوین و تشریع و اخلاق است و مرتبط با دیگر مباحث بنیادین مانند حرکت جوهری است؛ برآیند اینها به ما کمک می­کند که به یک تحلیلی از عدالت اجتماعی برسیم. این­ها مفروض بحث است. بعد از این چه اتفاقی می­افتد؟ حال که این منظومه کامل شده است چه اتفاقی می­افتد؟ این بحث خوب است کامل شود. از این رو با توجه به این که بحث عدالت سیاسی طرح شد مناسب است در عنوان هم عدالت سیاسی تصریح شود.
وی افزود: فرضیه­ای که می­خواهد ارائه شود چیست؟ این را می­پذیریم که شخص حاکم باید عدالت­ورز باشد اما شما نمی­توانید عدالت ساختاری و ساختار عادلانه را نادیده بگیرید. از این رو اگرچه عدالت فردی و درونی نقش دارند اما چه بسا شخص عادل در ساختار ناعادلانه ظلم می­کند. یا شخص عادل می­خواهد عدالت را رعایت کند اما در ساختار این بحث دیده نشده است. در یک ساختار عادلانه افراد می­توانند به حقوق خویش برسند و افراد در جایگاه شایسته و بایسته خود می­رسند. این در بسیاری از کشورها اتفاق افتاده است.
سید باقری گفت: در بحث نظام احسن، نظام عدل هم وجود دارد و هر گاه ساختاری وجود داشته باشد که برخلاف نظام احسن است جای توجیه ندارد. همچنین مناسب بود پس از شکل گیری منظومه سه گانه اخلاق، تکوین و تشریع درباره عدالت، راه کارهایی نیز پیشنهاد می­شد.
ساختار جمهوری اسلامی ایران در ناخودآگاه امام خمینی مبتنی بر حکمت متعالیه وجود دارد. در ایجاد نظام جمهوری است که اشخاص می­توانند به حقوق خود برسند و میزان رأی مردم می­شود و مردم محق به تعیین سرنوشت خود هستند که این مبتنی بر اندیشه حکمت متعالیه است.
وی در پایان افزود: آقای دکتر دلیر به برخی از مباحث که در ظرفیت اندیشه حکمت متعالیه است می­تواند بپردازد. برای مثال ملاصدرا می­گوید با قیام عقل، شهوت خادم عقول و با قیام شهوت، عقول خادم شهوت­اند. همچنین مباحث دیگری که در رساله شواهد الربوبیه و مبدأ و معاد در این زمینه وجود دارد می­تواند مورد توجه باشد.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدرضا یزدانی مقدم به عنوان ناقد دوم گفت: 
بحث­های خوبی صورت گرفته است و مناسب است که از آن پس وارد بحث­های فلسفه سیاسی بشویم. هر بیان فلسفه سیاسی یک وجه توصیفی دارد و یک وجه ایجابی و این که دیدگاه خود فرد هم در ادامه مطرح شود. درواقع این که گام نویسنده و ارائه دهنده در بحث عدالت چیست، مشخص شود.
افلاطون بحث­های مختلفی در آثارش درباره عدالت دارد. همچنین ارسطو نیز پنج نگاه به عدالت در آثارش مطرح کرده است.
وی افزود: بحث عدالت به ویژه در حکومت و دولت و نسبت آن با عدالت نیز قابل طرح است. به ویژه این که آیا حکومت عادلانه برقرار شده است یا خیر. همچنین این بحث که آیا روابط دولت و اجتماع عادلانه است یا خیر. آیا عدالت ناظر به حقوق است یا ناظر به شایستگی است یا ناظر به نیازها است؟ اینها همه قابلیت بحث دارد.
با این وصف در حکمت متعالیه چه چیزی دربارۀ عدالت می­گوید؟ آیا فردی می­داند یا اجتماعی یا قانونی؟ آیا خواستار عدالت توزیعی است یا گونه­های دیگر عدالت؟ آیا عدالت ذاتی است یا خیر؟ این پرسش­ها مطرح می­شود و مورد انتظار است که از منظر حکمت متعالیه درباره آن سخن گفت. عدالت ساختاری کجاست؟ در تعارض عدالت فردی و ساختاری چه باید کرد؟
وی سپس گفت: امکانات هم در بحث وجود دارد که می­تواند در بحث استفاده شود. همچنین لازم به گفتن است که علامه طباطبایی از اعتبار حسن عدالت اجتماعی سخن می­گوید. اما مناسبات دیگر اعتباری نیست و در آن روابط فی مابین را توضیح می­دهیم. در بحث ارائه شده عدالت را درون دینی نمی­دانند و برون دینی می­بینند و در نتیجه عقلانی می­دانند.

پس از بیان نقدها، حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر پاسخ هایی ارائه داد. وی گفت: وقتی گفتیم عدالت امری وجودی است دیگر کشور و جغرافیا نمی­شناسد و برای همه یکسان است و منهای دین و آیین مطرح است. در حکمت متعالیه عدالت کارگزار و ساختار همراه همدیگر مطرح­اند. در چینش نهادها عدالت وجود ندارد که در آسیب شناسی نظام جمهوری اسلامی ایران باید مورد توجه قرار گیرد. نهادهایی که در راستای عدالت­اند باید تقویت شوند. نهادهای سیاسی از منظر حکمت متعالیه باید مورد بازبینی قرار گیرند. نظام سیاسی نیز دارای تکلیف است و تکلیف فقط فردی نیست. نهادها هم باید پاسخ­گو باشند.
در پایان شرکت کنندگان سئوالات و پیشنهادات خود را بیان داشتند.